Περιεχόμενα
1. Εισαγωγή
Σύμφωνα με τις μελέτες που ερεύνησα, τα περισσότερα επιφανειοδραστικά σε νερά καθαρισμού έχουν πολύ μικρό δυναμικό ερεθισμού και αλλεργικής αντίδρασης. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι παρενέργειες παρατηρήθηκαν σε υψηλές περιεκτικότητες και συχνά με patch tests. Τα patch tests είναι τεστ αλλεργίας όπου μια ταινία με κάποια ενδεχόμενη αλλεργιογόνα ουσία τοποθετείται στο δέρμα. Προφανώς δεν θα κολλήσετε μια ταινία εμποτισμένη με νερό καθαρισμού στο δέρμα σας, εκτός κι αν είστε σε πολύ πειραματική διάθεση!
Από την άλλη πλευρά, το αλλεργιογόνο δυναμικό του Decyl Glucoside και άλλων Alkyl Glucosides θεωρήθηκε χαμηλό έως ότου οι καταναλωτές άρχισαν να αναφέρουν αντιδράσεις σε προϊόντα με αυτά τα συστατικά. Περαιτέρω μελέτες επιβεβαίωσαν ότι ήταν πιο πιθανό να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις από ό,τι είχε προηγουμένως θεωρηθεί. Συνεπώς, νέες πληροφορίες μπορεί να έρθουν στο φως σχετικά με την ασφάλεια κάποιων επιφανειοδραστικών ουσιών.
Επίσης, οι μελέτες δεν αντικατοπτρίζουν το πώς χρησιμοποιούνται τα νερά καθαρισμού στην καθημερινότητα. Στις περισσότερες κλινικές δοκιμές, οι επιφανειοδραστικές ουσίες δοκιμάστηκαν μεμονωμένα και συχνά για πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Ορισμένα νερά καθαρισμού περιέχουν πολλαπλά επιφανειοδραστικά καθώς και άλλα συστατικά που μπορεί να ερεθίσουν, και συνήθως χρησιμοποιούνται κάθε μέρα. Ο κίνδυνος παρενεργειών είναι αναπόφευκτα υψηλότερος όταν βάζετε ένα κοκτέιλ όλων αυτών των ουσιών στο δέρμα σας. Επίσης, οι μελέτες δεν λαμβάνουν υπόψη την πιθανή αλληλεπίδραση του νερού καθαρισμού σας με τα προϊόντα που χρησιμοποιείτε μετά τον καθαρισμό.
Οι εκλεκτοί λίγοι από εμάς με μια φλεγμονώδη πάθηση του δέρματος είναι πολύ πιο πιθανό να βιώσουν παρενέργειες, αλλά ακόμη και τα μη ευαίσθητα δέρματα μπορεί να ερεθιστούν από τα νερά καθαρισμού. Και επειδή τα συσχετίζουμε με την απαλότητα και το νερό, αν το δέρμα σας είναι ερεθισμένο, ίσως να μην περάσει καν από το μυαλό σας ότι το νερό καθαρισμού σας είναι ο ένοχος! Ωστόσο, είμαι πεπεισμένος ότι ο κίνδυνος παρενεργειών μειώνεται σημαντικά αν απλά το ξεπλύνετε.
Οι περισσότερες εκθέσεις για επιφανειοδραστικά από τον CIR (Cosmetic Ingredient Review) συνήθως λένε ότι είναι ασφαλή στα καλλυντικά “εάν η σύνθεση των καλλυντικών αυτών δεν είναι ερεθιστική”. Συμφωνώ, αλλά αναρωτιέμαι αν κάθε εταιρεία καλλυντικών έχει τον δικό της ορισμό για το τι είναι μη ερεθιστικό!
2. Γιατί το νερό καθαρισμού μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες;
2.1. Διαταραχή του επιδερμικού φραγμού
Κάθε φορά που καθαρίζετε με επιφανειοδραστικά, ο επιδερμικός σας φραγμός θα επηρεαστεί αναπόφευκτα σε κάποιο βαθμό. Ορισμένα μείγματα επιφανειοδραστικών μπορεί να είναι πολύ ερεθιστικά: Απλά πλύνετε τα χέρια σας μερικές φορές με ένα υγρό πιάτων και θα δείτε τι εννοώ!
Οι έρευνες για τη διαταραχή του επιδερμικού φραγμού επικεντρώνονται σε ισχυρά επιφανειοδραστικά που χρησιμοποιούνται σε καθαριστικά που πρέπει να ξεπλένονται. Δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου έρευνες ειδικά για τα νερά καθαρισμού, αλλά σίγουρα χρησιμοποιούν μείγματα επιφανειοδραστικών που διαταράσσουν λιγότερο τον επιδερμικό φραγμό. Ορισμένα επιφανειοδραστικά, όπως το PEG-40 Hydrogenated Castor Oil, μπορεί ακόμη και να αναπληρώσουν μερικά από τα λιπίδια που χάνονται κατά τον καθαρισμό.
Ωστόσο, ακόμα και τα ήπια επιφανειοδραστικά μπορεί να επηρεάσουν τον επιδερμικό φραγμό απομακρύνοντας κάποια λιπίδια της επιδερμίδας. Επίσης, μπορεί να διεισδύσουν στην εξωτερική στιβάδα της επιδερμίδας και να επηρεάσουν αρνητικά τη λειτουργία της.
Η διαταραχή του δερματικού φραγμού είναι ένα αναγκαίο κακό του καθαρισμού. Δεν είναι κάτι το ανησυχητικό και σίγουρα δεν αποτελεί λόγο (ή δικαιολογία!) για να πάψετε να καθαρίζετε το πρόσωπό σας. Απλά πρέπει να πειραματιστείτε για να βρείτε μια μέθοδο καθαρισμού που ελαχιστοποιεί τη διαταραχή του επιδερμικού φραγμού.
Αυτό που έχει σημασία είναι να θυμόμαστε ότι το δέρμα του καθενός είναι διαφορετικό και υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν το πώς αντιδρά στα συστατικά καλλυντικών. Αυτό ισχύει και για τα νερά καθαρισμού. Έτσι, ίσως ορισμένα επιφανειοδραστικά ή συνδυασμοί επιφανειοδραστικών επηρεάζουν τον δερματικό σας φραγμό περισσότερο από άλλα. Ένα νερό καθαρισμού που είναι ιδανικό για εσάς μπορεί να είναι πολύ κακό για ένα άλλο άτομο ή το αντίστροφο.
Ή ίσως τα νερά καθαρισμού διαταράσσουν τον επιδερμικό σας φραγμό περισσότερο από κάποια ήπια καθαριστικά που ξεπλένονται (με την προϋπόθεση ότι τα ξεπλένετε, φυσικά!). Εάν έχετε δοκιμάσει μερικά νερά καθαρισμού χωρίς επιτυχία, ίσως αυτή η μέθοδος καθαρισμού είναι πιο επιθετική στον δερματικό σας φραγμό και το δέρμα σας προτιμά ένα αφρίζον καθαριστικό ή ένα λάδι καθαρισμού.
Δεν υπάρχει μια λύση που να κάνει για όλους. Ακριβώς όπως με τους ορούς και τις ενυδατικές κρέμες, ίσως χρειαστεί να πειραματιστείτε για να βρείτε τι ταιριάζει καλύτερα στο δέρμα σας.
Πιστεύω όμως ότι αν ξεπλύνετε το νερό καθαρισμού σας, ο κίνδυνος παρενεργειών μειώνεται σημαντικά. Αυτό συμβαίνει επειδή ξεπλένετε τυχόν επιφανειοδραστικά που απομένουν στο δέρμα σας μετά τον καθαρισμό.
2.2. Φλεγμονώδεις δερματικές παθήσεις
Εάν έχετε μια πάθηση όπως η ροδόχρους ακμή ή η ατοπική δερματίτιδα, ο δερματικός σας φραγμός είναι συχνά ήδη διαταραγμένος και έτσι είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσετε τη σκοτεινή πλευρά του καθαρισμού! Πολλοί εθελοντές που εμφάνισαν ανεπιθύμητες ενέργειες από επιφανειοδραστικά σε κλινικές δοκιμές είχαν ήδη ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας.
Πολλά συστατικά καλλυντικών μπορούν να πυροδοτήσουν ή να επιδεινώσουν το έκζεμα και τη ροδόχρου ακμή, και ακόμη και τα ήπια επιφανειοδραστικά στα νερά καθαρισμού δεν αποτελούν εξαίρεση. Η ψωρίαση δεν προκαλείται από καλλυντικά, αλλά η φλεγμονή μπορεί σίγουρα να επιδεινωθεί από ερεθιστικά συστατικά. Μιλάω από προσωπική εμπειρία!
Επιπλέον, οι ασθενείς με διαταραγμένο επιδερμικό φραγμό διατρέχουν και μεγαλύτερο κίνδυνο ευαισθητοποίησης (αλλεργικής αντίδρασης). Με άλλα λόγια, ο ερεθισμός μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ευαισθητοποίηση. Τα περισσότερα άτομα που ανέπτυξαν αλλεργική αντίδραση στο Decyl Glucoside και άλλα Alkyl Glucosides επιφανειοδραστικά είχαν ήδη ατοπική δερματίτιδα.
Πιστεύω ότι ο ερεθισμός είναι πολύ πιο πιθανό να συμβεί αν δεν ξεπλύνετε το νερό καθαρισμού σας: Τα επιφανειοδραστικά παραμένουν σε παρατεταμένη επαφή με το δέρμα σας και μπορεί επίσης να αλληλεπιδράσουν με άλλα πιθανά ερεθιστικά συστατικά στα προϊόντα που χρησιμοποιείτε μετά τον καθαρισμό.
Το δέρμα σας μπορεί να ερεθιστεί ακόμα πιο πολύ αν πιέζετε με δύναμη το βαμβάκι με το νερό καθαρισμού στο πρόσωπό σας. Το έντονο τρίψιμο δεν ενδείκνυται καθόλου για όλες αυτές τις παθήσεις, αλλά αν φοράτε επίμονο μακιγιάζ ή αντηλιακό, μπορεί να καταλήξετε να ασκείτε μεγάλη πίεση άθελά σας για να το αφαιρέσετε.
Όπως ανέφερα παραπάνω, ίσως χρειαστεί να πειραματιστείτε λίγο για να βρείτε το κατάλληλο νερό καθαρισμού και δεν θα μου έκανε εντύπωση αν το δέρμα σας προτιμά ένα καθαριστικό που ξεπλένεται. Έχουμε οδηγηθεί να πιστέψουμε ότι τα αφρίζοντα καθαριστικά είναι κακά για το ευαίσθητο δέρμα, ειδικά αν περιέχουν Sulphates (Θειικά Άλατα). Στην πραγματικότητα, μπορούν κάλλιστα να είναι πολύ καλά για το ευαίσθητο δέρμα. Όλα είναι θέμα σωστής σύνθεσης. Τα λάδια καθαρισμού μπορεί επίσης να είναι μια πολύ καλή επιλογή για εσάς.
Παρεμπιπτόντως, μην παρασύρεστε από ισχυρισμούς ότι το προϊόν που χρησιμοποιείτε είναι “υποαλλεργικό”. Αυτός είναι ένας όρος μάρκετινγκ που εφευρέθηκε από τη βιομηχανία ομορφιάς για να προσελκύσει πελάτες, ειδικά εκείνους με ευαίσθητο δέρμα. Ο FDA μάλιστα λέει ότι “σημαίνει ό, τι θέλει κάθε εταιρεία να σημαίνει” και δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο! Δεν είναι επιστημονικός όρος σε καμία περίπτωση, παρόλο που ακούγεται έτσι.
2.3. Άλλα συστατικά στη σύνθεση
2.3.1. Άρωμα
Έχω ελέγξει πολλές λίστες νερών καθαρισμού και συχνά περιέχουν τεχνητό άρωμα ή αιθέρια έλαια. Ακόμη και προϊόντα για ευαίσθητο δέρμα είναι συχνά αρωματισμένα. Αρκετά φιλικά προς το περιβάλλον/βίγκαν/βιολογικά νερά καθαρισμού περιέχουν επίσης άρωμα και αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα για ανθρώπους με ευαίσθητο δέρμα που πιστεύουν ότι είναι καλύτερα γι’ αυτούς. Εάν το νερό καθαρισμού σας μυρίζει ωραία, τότε σχεδόν σίγουρα έχει άρωμα σε κάποια μορφή.
Το άρωμα σε καλλυντικά είναι ένα πολύ αμφιλεγόμενο θέμα. Προσωπικά το αποφεύγω αυστηρά επειδή το δέρμα μου είναι ευαίσθητο και επιρρεπές στην ψωρίαση, αλλά καταλαβαίνω πλήρως ότι μερικοί άνθρωποι απολαμβάνουν τη διαδικασία του να βάζουν προϊόντα που μυρίζουν ωραία. Αλλά αν χρησιμοποιείτε ένα αρωματισμένο νερό καθαρισμού, και μετά έναν σωρό από άλλα προϊόντα με άρωμα, πάτε γυρεύοντας!
2.3.2. Οινόπνευμα
Το οινόπνευμα είναι σπάνιο στα νερά καθαρισμού και χρησιμοποιείται συνήθως σε προϊόντα για δέρμα με τάση ακμής. Μοιάζει να είναι λίγο πιο συνηθισμένο σε νερά καθαρισμού από εταιρείες βιολογικών ή/και φυσικών καλλυντικών.
Ακριβώς όπως το άρωμα, το οινόπνευμα είναι ένα αμφιλεγόμενο συστατικό: Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι μπορεί να είναι ολέθριο για το δέρμα και κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι είναι εντάξει. Αλλά σίγουρα δεν είναι καλή ιδέα να χρησιμοποιείτε πολλά προϊόντα με οινόπνευμα ταυτόχρονα. Και πολλά προϊόντα κατά της ακμής το συμπεριλαμβάνουν στη σύνθεσή τους. Το οινόπνευμα συνήθως αναγράφεται ως Alcohol, Alcohol Denat., ή Ethanol.
2.4. Τα υπόλοιπα προϊόντα που χρησιμοποιείτε
Μερικές φορές μπορεί να αντιμετωπίσετε παρενέργειες όχι λόγω του νερού καθαρισμού καθαυτού, αλλά λόγω της αλληλεπίδρασής του με τα προϊόντα που βάζετε στη συνέχεια.
2.4.1. Ισχυρά ενεργά συστατικά
Έχω διαβάσει συχνά ότι το νερό καθαρισμού πρέπει να ξεπλένεται επειδή δημιουργεί ένα φιλμ που δεν αφήνει τα υπόλοιπα προϊόντα που χρησιμοποιείτε να διεισδύσουν στο δέρμα. Εκτός κι αν δεν έχετε καθαρίσει σωστά, πιστεύω ότι το ακριβώς αντίθετο μπορεί να συμβεί!
Ορισμένοι διαλύτες και επιφανειοδραστικά σε νερά καθαρισμού είναι επίσης ενισχυτές διείσδυσης: Μπορεί να διευκολύνουν την απορρόφηση άλλων συστατικών στο δέρμα σας. Μερικές φορές το επιτυγχάνουν αυτό διαταράσσοντας ελαφρώς τον επιδερμικό φραγμό. Αυτό δεν είναι κάτι κακό: Οι ενισχυτές διείσδυσης είναι συχνά απαραίτητοι για να διεισδύσουν κάποια ενεργά συστατικά βαθύτερα στο δέρμα σας.
Αλλά εάν μετά τον καθαρισμό χρησιμοποιείτε προϊόντα με ενεργά συστατικά που μπορούν να ερεθίσουν, όπως ρετινοειδή και οξέα, ίσως αντιμετωπίσετε τις γνωστές τους παρενέργειες στο μέγιστο. Τα περισσότερα προϊόντα με αυτά τα συστατικά περιέχουν ήδη μια ιδανική ποσότητα ενισχυτών διείσδυσης ούτως ή άλλως. Αν αυτό σας κάνει να θέλετε να περιχύσετε το πρόσωπό σας με νερό καθαρισμού και στη συνέχεια να βάλετε ένα ρετινοειδές για να απορροφηθεί καλύτερα, μην το κάνετε!
Το νερό καθαρισμού σας δεν θα έχει απαραίτητα αυτού του είδους τη δράση, όμως. Εξαρτάται από το μείγμα και την περιεκτικότητα των επιφανειοδραστικών, διαλυτών και άλλων συστατικών που περιέχει.
2.4.2. Τόνερ
Εάν χρησιμοποιείτε τόνερ, ίσως είναι καλή ιδέα να ελέγξετε τα συστατικά τους. Ορισμένα τόνερ περιέχουν επίσης ήπια επιφανειοδραστικά για να απομακρύνουν τα τελευταία ίχνη βρωμιάς, αντηλιακού ή/και μακιγιάζ που απομένουν μετά τον καθαρισμό. Είναι καλύτερο να μην παραφορτώσετε το δέρμα σας με ένα κοκτέιλ από διάφορα επιφανειοδραστικά που δεν ξεβγάζετε.
3. Πρέπει να ξεπλένεται το νερό καθαρισμού;
Μπορεί να χρειαστεί να ξεπλύνετε το νερό καθαρισμού εάν:
3.1. Το δέρμα σας είναι ερεθισμένο, αν και δεν είναι ευαίσθητο
Εάν το δέρμα σας δεν είναι ευαίσθητο και έχετε παρατηρήσει οποιαδήποτε σημάδια ερεθισμού από τότε που ξεκινήσατε να χρησιμοποιείτε ένα νερό καθαρισμού, το μόνο που ίσως χρειαστεί να κάνετε είναι να το ξεπλύνετε. Εάν χρησιμοποιείτε επίσης τόνερ με επιφανειοδραστικές ουσίες ή/και προϊόντα με ισχυρά ενεργά συστατικά, σας συνιστώ να το κάνετε αυτό.
Ή θα μπορούσατε απλώς να ακολουθήσετε τις συμβουλές του χημικού καλλυντικών Stephen Ko και να περάσετε το πρόσωπό σας με ένα βαμβάκι εμποτισμένο με νερό αφού τελειώσετε τον καθαρισμό. Αντί για νερό της βρύσης, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα σπρέι ιαματικού νερού. Τόσο απλό!
3.2. Έχετε μια φλεγμονώδη πάθηση του δέρματος
Η προσωπική μου σύσταση είναι να ξεπλύνετε το νερό καθαρισμού σας ή να το αφαιρέσετε με ένα βαμβάκι εμποτισμένο με νερό. Εάν ζείτε σε μια περιοχή με σκληρό νερό που ερεθίζει το δέρμα σας –το σκληρό νερό μπορεί να επιδεινώσει το έκζεμα και ίσως και τη ροδόχρου ακμή-, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα σπρέι ιαματικού νερού.
Είναι καλύτερο να χρησιμοποιήσετε ένα νερό καθαρισμού χωρίς άρωμα, με ελάχιστα συστατικά και όχι πολλά επιφανειοδραστικά. Το Sensibio H20 της Bioderma μπορεί να είναι μια καλή και οικονομική επιλογή. Ίσως να μη χρειαστεί καν να το ξεπλύνετε. Σε περίπτωση που αναρωτιέστε, δεν με σπονσοράρει η Bioderma. Δεν θα είχα πρόβλημα όμως!
Μην ξεχνάτε να πιέζετε το βαμβάκι πολύ απαλά στο πρόσωπό σας!
3.3. Έχετε ακμή
Είναι πολύ δύσκολο να διαπιστωθεί το φαγεσωρογόνo δυναμικό των καλλυντικών. Δεν υπάρχουν επίσημοι κανονισμοί για το τι είναι “μη φαγεσωρογόνο”, και αν το νερό καθαρισμού σας ισχυρίζεται ότι δεν φράζει τους πόρους, μην το θεωρείτε δεδομένο ότι δεν θα το κάνει!
Ωστόσο, νομίζω ότι τα νερά καθαρισμού είναι πολύ απίθανο να φράξουν τους πόρους από μόνα τους. Αλλά πολύς κόσμος με ακμή χρησιμοποιεί επιπλέον αντιακνεϊκά και αντιγηραντικά προϊόντα μετά τον καθαρισμό, και αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα.
Είναι καλύτερο να μην παραφορτώνετε το δέρμα σας με στρώσεις διαφόρων προϊόντων που βάζετε πάνω από τη στρώση που αφήνει ήδη το νερό καθαρισμού στο δέρμα σας. Επιπλέον, εάν το δέρμα σας είναι πολύ λιπαρό, το ελαφρύ φιλμ που αφήνει το νερό καθαρισμού μπορεί να δώσει μια άβολη αίσθηση λιπαρότητας.
Επιπλέον, πολλά τοπικά φάρμακα κατά της ακμής ακμής προκαλούν διαταραχές στον δερματικό φραγμό, οπότε μερικές από τις συμβουλές μου στο προηγούμενο κεφάλαιο ισχύουν και για τους πάσχοντες από ακμή.
Γι’ αυτό σας συνιστώ να ξεπλύνετε το νερό καθαρισμού σας, ειδικά εάν έχετε μέτρια έως σοβαρή ακμή. Καλύτερα να μη ρισκάρετε χωρίς λόγο!
3.3. Έχετε μυκητιακή ακμή
Ομολογώ ότι γνωρίζω πολύ λίγα για αυτήν την πάθηση, αλλά ο άνθρωπος πίσω από το SimpleSkincareScience έχει κάνει πολλή έρευνα πάνω στο θέμα αυτό. Φαίνεται ότι υπάρχουν αρκετά συστατικά που μπορεί να την πυροδοτήσουν. Εάν έχετε μυκητιακή ακμή, σας προτείνω να ξεπλύνετε το νερό καθαρισμού σας. Μπορείτε επίσης να βρείτε προτεινόμενα προϊόντα από άτομα που έχουν μυκητιακή ακμή στα σχόλια στον παραπάνω σύνδεσμο.
3.4. Το νερό καθαρισμού σας περιέχει άρωμα και/ή οινόπνευμα
Εάν χρησιμοποιείτε άλλα προϊόντα που περιέχουν άρωμα, ξεπλύνετε το νερό καθαρισμού σας, εάν έχει επίσης άρωμα. Ακόμα καλύτερα να χρησιμοποιήσετε κάποιο που δεν έχει άρωμα. Υπάρχουν πολλά καλά προϊόντα χωρίς άρωμα στο εμπόριο. Το ίδιο ισχύει και για το οινόπνευμα.
5. Πηγές
Ananthapadmanabhan, K.P., Moore, D.J., Subramanyan, K., Misra, .M. and Meyer, F. (2004), Cleansing without compromise: the impact of cleansers on the skin barrier and the technology of mild cleansing. Dermatologic Therapy, 17: 16-25.
Morris, S.A.V., Thompson, R.T., Glenn, R.W., Ananthapadmanabhan, K.P. and Kasting, G.B. (2019), Mechanisms of anionic surfactant penetration into human skin: Investigating monomer, micelle and submicellar aggregate penetration theories. Int J Cosmet Sci, 41: 55-66
Ananthapadmanabhan, K., Mukherjee, S. and Chandar, P. (2013), Stratum corneum fatty acids: their critical role in preserving barrier integrity during cleansing. Int J Cosmet Sci, 35: 337-345
Walters RM, Mao G, Gunn ET, Hornby S. Cleansing formulations that respect skin barrier integrity. Dermatol Res Pract. 2012;2012:495917.
Lémery, Emmanuelle & Briançon, Stéphanie & Chevalier, Yves & Thierry, Oddos & Gohier, Annie & Boyron, Olivier & Bolzinger, Marie-Alexandrine. (2015). Surfactants have multi-fold effects on skin barrier function. European journal of dermatology: EJD. 25. 424-435.
De Benedetto A, Kubo A, Beck LA. Skin barrier disruption: a requirement for allergen sensitization?. J Invest Dermatol. 2012;132(3 Pt 2):949‐963.
McPherson T. Current Understanding in Pathogenesis of Atopic Dermatitis. Indian J Dermatol. 2016;61(6):649‐655.
Addor FA. Skin barrier in rosacea. An Bras Dermatol. 2016;91(1):59‐63.
Thiboutot D, Del Rosso JQ. Acne Vulgaris and the Epidermal Barrier: Is Acne Vulgaris Associated with Inherent Epidermal Abnormalities that Cause Impairment of Barrier Functions? Do Any Topical Acne Therapies Alter the Structural and/or Functional Integrity of the Epidermal Barrier?. J Clin Aesthet Dermatol. 2013;6(2):18‐24.
Lee SH, Jeong SK, Ahn SK. An update of the defensive barrier function of skin. Yonsei Med J. 2006;47(3):293‐306.
Pathan, Dr. Inayat & Setty, Chitral. (2009). Chemical Penetration Enhancers for Transdermal Drug Delivery Systems. Tropical Journal of Pharmaceutical Research (ISSN: 1596-5996) Vol 8 Num 2. 8.
Kantor R, Silverberg JI. Environmental risk factors and their role in the management of atopic dermatitis. Expert Rev Clin Immunol. 2017;13(1):15‐26.
Ποια είναι η εμπειρία σας με τα νερά καθαρισμού; Μοιραστείτε τις γνώσεις σας!
Σχόλια και ερωτήσεις